Το Σπήλαιο της Αντιπάρου (Ωλιάρου): νέα θεωρία ότι εκεί έζησε ο Κύκλωπας Πολύφημος

(Ιατρική προσέγγιση για την αρρώστια του γίγαντα και απομυθοποίηση της «τύφλωσής» του από τον Οδυσσέα, γιο του Λαέρτη)*

Ι. Εισαγωγή: Οι μύθοι και οι θρύλοι των σπηλαίων κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή, όπως έχουν επιβιώσει στη λαϊκή ιατρική παράδοση

Σε καμία άλλη χώρα του πλανήτη μας τα σπήλαια δεν συνδέθηκαν τόσο με τη μυθολογία και την ιστορία των ανθρώπων της όσο τα ελληνικά σπήλαια, τα περισσότερα από τα οποία ταυτίστηκαν με τους θρύλους,

τους μύθους και τα ιστορικά δεδομένα του Ελληνισμού.

Παρά τη ροή του χρόνου και τη συσσώρευση των γεγονότων που σε μερικές περιπτώσεις μετέβαλαν τις εξελίξεις και διέκοψαν, για μικρά ή μεγάλα χρονικά διαστήματα, την ιστορική συνέχεια του ελληνικού λαού, όμως δεν στάθηκαν ικανά να σβήσουν τις μνήμες και τις παραδόσεις του. Σε κάθε περιοχή του ελλαδικού χώρου τα διάφορα γεγονότα διαμέσου των αιώνων αποτυπώθηκαν σε πολλούς μύθους των σπηλαίων. Ετσι, σήμερα στα σπήλαια, στα βουνά και στους λόφους, στα νησιά και στις θάλασσες έχουν κάτι να διηγηθούν από τα περασμένα της φυλής μας.

Κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή πολλά από τα γεγονότα αυτά αποτυπώθηκαν στην ελληνική μυθολογία, καθώς και σε όλες τις μετέπειτα ιστορικές περιόδους της πολυκύμαντης πορείας του έθνους, αντιπαλεύοντας την καταλυτική δύναμη του πανδαμάτορα χρόνου. Για να γνωρίσουμε όμως και να αξιολογήσουμε τους μύθους που συνδέονται με τα πολυάριθμα ελληνικά σπήλαια, είναι ανάγκη να ανατρέξουμε στις πλούσιες πηγές των παραδόσεων, στους τόπους ή στις γύρω περιοχές που βρίσκονται και να ζητήσουμε να πληροφορηθούμε από το στόμα των λαϊκών ανθρώπων για τα σπήλαια αυτά. Είμαστε βέβαιοι ότι θα εκπλαγούμε με τα χρήσιμα στοιχεία που θα μας δώσουν ή ακόμα με τις πληροφορίες που θα μας «διηγηθούν» για τις λησμονημένες ιστορίες τους.

Σε όσα σπήλαια λείπουν τα ιστορικά γεγονότα από τις γραπτές πηγές, έρχονται οι παραδόσεις και οι θρύλοι των σπηλαίων, που ακόμη επιβιώνουν για να καλύψουν το κενό και με τη σαγήνη τους να αναπλάσουν το παρελθόν. Γιατί το κάθε σπήλαιο όταν αποκοπεί από τους θρύλους του προσομοιάζει με ένα ανατομικό πτώμα, χωρίς ψυχή.

Στην Ελλάδα από τα 8.500 καταγεγραμμένα σπήλαια πολλά αναφέρονται ως τόποι που γεννήθηκαν ή έζησαν θεοί, θεές, ημίθεοι, ήρωες, νύμφες και άλλα αξιόλογα μυθολογικά πρόσωπα των αρχαίων Ελλήνων. Με τη συλλογή των θρύλων ή μύθων του κάθε σπηλαίου μπορούμε να προσεγγίσουμε πολλά ιστορικά γεγονότα που έχουν συνδεθεί με σπήλαια. Ετσι, είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκαν οι μύθοι των εκάστοτε συγκεκριμένων σπηλαίων. Με την προσπάθειά μας αυτή να κατανοήσουμε τους θρύλους των σπηλαίων, που είναι αυτή η ψυχή των σπηλαίων, πιστεύουμε ότι συμβάλλουμε στην ανανέωση του χώρου της σύγχρονης Σπηλαιολογίας.

Σαν γιατροί αλλά ταυτόχρονα ως τακτικά μέλη της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας έχουμε αγκαλιάσει την έρευνα της Ιατρικής Λαογραφικής και της Γλωσσικής Σπηλαιολογίας, γιατί πιστεύουμε στις επιβιώσεις που αναφέρονται σε μύθους των σπηλαίων ή που έχουν κάποια σχέση με μυθολογικά πρόσωπα που έζησαν σε σπήλαια, τα οποία συναντούμε κυρίως στα ομηρικά έπη και άπτονται της ιατρικής λαϊκής παράδοσης.

II. Το Σπήλαιο της Αντιπάρου, ο τόπος όπου έζησε ο Κύκλωπας Πολύφημος

Εμφορούμενοι από το πνεύμα αυτό, επιλέξαμε να ασχοληθούμε με δύο πανέμορφα νησιά, την Πάρο και την Αντίπαρο, που είναι φορτισμένα με θρύλους από την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα. Η παρούσα μελέτη ανακοινώθηκε στο «14th International Gongress of Speleology, Athens, August 21 - 28, 2005», όπου για πρώτη φορά διατυπώσαμε τη «Νέα άποψη για το περίφημο Σπήλαιο της Αντιπάρου» εκθέτοντας ότι εκεί έζησε ο Κύκλωπας Πολύφημος, ο οποίος το είχε αναγάγει σε πρότυπο γαλακτοκομείο και τυροκομείο, την άρτια οργάνωση και λειτουργία του οποίου περιγράφει λεπτομερώς ο Ομηρος στην «Οδύσσεια». Τόσο το ποιμνιοστάσιο όσο και το γαλακτοκομείο - τυροκομείο της οικογένειας του Πολύφημου, γιου του θεού Ποσειδώνα, που στεγαζόταν στο Σπήλαιο της Ωλιάρου (Αντιπάρου) με την κατάλληλη διαρρύθμισή του θα το ζήλευαν σήμερα πολλές γαλακτοκομικές μονάδες της υπαίθρου χώρας.

Στα έγκατα του Σπηλαίου της Αντιπάρου ένας... σύγχρονος Κύκλωπας βαστάζει εναγωνίως τους σταλαχτίτες του μύθου και της ιστορίας...

Το περίφημο αυτό σπήλαιο βρίσκεται στο κέντρο της Αντιπάρου, στο ύψωμα του Αγίου Ιωάννου του Σπηλιώτη και είναι από τα ωραιότερα του κόσμου. Σε γραφικότητα περιβάλλοντος δεν μπορούν να του παραβληθούν ούτε τα καλύτερα σπήλαια της υφηλίου. Το μεγαλοπρεπές αυτό σπήλαιο της Αντιπάρου, το οποίο η δημιουργική ικανότητα της φύσεως έπλασε με υπομονή, εκατομμύρια χρόνια τώρα, με την εκθαμβωτική του ομορφιά σαγηνεύει τον κάθε επισκέπτη. Οποιος εισέρχεται στο σπήλαιο αυτό βρίσκεται μπροστά σ' ένα φαντασμαγορικό θέαμα με εκπληκτική μαγεία. Ο διάκοσμος του Σπηλαίου είναι ονειρώδης και καταστόλιστος με ωραίους σε σχήματα, χρώματα και μεγέθη σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που σαν μυθικά χαλιά, στολίζουν το δάπεδό του. Το σπήλαιο έχει βάθος 130 μ., μία, δε, από τις στοές του έχει μήκος 45 μ., πλάτος 30 μ. και ύψος 25 μ. Στην τελευταία μεγαλειώδη αίθουσα του σπηλαίου αναβλύζει κρυστάλλινο, δροσερό και θαυμαστό χωνευτικό νερό. Τα ζωηρά συναισθήματα δέους και θαυμασμού που διακατέχουν τον επισκέπτη από το απαράμιλλο αυτό υπόγειο καλλιτέχνημα που βρίσκεται στα σπλάχνα της πάριας γης, κυριολεκτικά, δεν περιγράφονται.

III. Ο Πάριος ιαμβογράφος Αρχίλοχος ήταν το πρώτο ιστορικό πρόσωπο που επισκέφθηκε το Σπήλαιο της Ωλιάρου και στοχάστηκε μέσα σ' αυτό τα λυρικά του ποιήματα

Για το Σπήλαιο της Αντιπάρου, που ήταν γνωστό από τους προϊστορικούς και τους απώτερους χρόνους της Αρχαιότητας, εφόσον είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες, πλην του ότι ο μεγάλος Πάριος λυρικός ποιητής Αρχίλοχος το επισκεπτόταν συχνά και κάτω από τους κρυστάλλινους θόλους του στοχαζόταν για τον άνθρωπο και τον προορισμό του στον κόσμο αυτό. Για τα μεταγενέστερα, όμως, χρόνια για το σπήλαιο αυτό έχουν γράψει αξιόλογοι ιστορικοί και περιηγητές.

Σχετικά με την πρωταρχική χρήση του επιβλητικού αυτού δημιουργήματος της φύσεως, το στολίδι της Αντιπάρου με τους αριστουργηματικούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που έχει ριζώσει σαν εξωτικό παλάτι στα σπλάχνα της πάριας γης, δεν έχουν σωθεί εξακριβωμένες πληροφορίες. Ασφαλώς θα ήταν κατοικία ανθρώπων κυρίως, όμως, βοσκών, στο οποίο κατέφευγαν με το ποίμνιό τους για να το προστατεύσουν από τις κακές καιρικές συνθήκες. Απ' όσα δεν μπορεί να μας πει η ιστορία έρχεται η παράδοση να πλέξει γύρω από το υπέρκαλο αυτό μνημείο της φύσεως πολύ περισσότερα με τους θρύλους και τους μύθους. Εφόσον η ιστορία σαν αδάμαστος μάρτυρας της αλήθειας δεν έχει καταγράψει κάτι το θετικό για την πρώιμη ιστορία του σπηλαίου αυτού, ήρθαν να καλύψουν το κενό οι θρύλοι και οι μύθοι. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι περισσότεροι μύθοι των σπηλαίων ξεκινούν πάντοτε από έναν ιστορικό πυρήνα με ιστορική αιτία ή πραγματικό συμβάν και με την πάροδο του χρόνου, με τη μυθοπλαστική φαντασία και την ψυχή του ο λαός τον διατηρεί σαν ζωντανό μύθο.

Ο Αρχίλοχος, όπως εικονίζεται σε διπλή ερμαϊκή στήλη (Μουσείο Βατικανού) [Από το βιβλίο της Κυρ. Ραγκούση - Κοντογιώργου, Πάρος - Αντίπαρος, με τα μάτια των χαρτογράφων..., 2000,205].

Στη μελέτη αυτή κάνουμε έναν συσχετισμό του σπηλαίου που περιγράφει ο Ομηρος στην «Οδύσσεια» ως σπήλαιο του Κύκλωπα Πολύφημου με το Σπήλαιο της Αντιπάρου. Μέσα από τις λαϊκές επιβιώσεις συνδέουμε τα περασμένα με τα τωρινά. Προσπαθούμε να δείξουμε τη βαθύτερη και την έμφυτη επιθυμία της ψυχής μας να ξεδιπλώσουμε το πέπλο του μύθου του Σπηλαίου της Αντιπάρου και να το ταυτίσουμε με μια ηρωική εποχή των Ελλήνων, που ζει ακόμα στις επιβιώσεις 3.000 χρόνια τώρα. Ο θρύλος ότι, στο Σπήλαιο της Ωλίαρου εκτυλίχθηκε ο φοβερός διάλογος του Οδυσσέα με τον Κύκλωπα Πολύφημο, μας ενώνει τη λογική σκέψη με το όνειρο για να αντιληφθούμε την πραγματικότητα.

Με τις σκέψεις αυτές σαν οραματιστές ερευνητές ενός ωραίου θρύλου που άπτεται της Ιατρικής, της Ανθρωπολογίας, της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας και γενικά του πολιτισμού, ξεκινήσαμε την έρευνά μας για να τιμήσουμε την ωραία πατρίδα του μεγάλου λυρικού ποιητή Αρχίλοχου, επειδή επιθυμούμε να ξαναζωντανέψουμε ιστορίες και παραδόσεις που έχουν επιβιώσει μέσα από τους αιώνες, αφού προσωπικά πιστεύουμε ότι υπάρχουν ακόμα άγνωστες πτυχές γύρω από το περίφημο Σπήλαιο της Ωλιάρου (Αντιπάρου), που οι αιώνες το τύλιξαν μέσα στο πέπλο του θρύλου και στο οποίο ο Πάριος ιαμβογράφος Αρχίλοχος χάραξε το όνομά του.

Πιστεύουμε ότι στο εσωτερικό αυτού του σπηλαίου το εκλεκτό και λεπτό πνεύμα του Αρχίλοχου στοχάστηκε την εσωτερική δομή της ψυχής του ανθρώπου, την οποία εξεδήλωσε με τη λυρική ποίησή του για να δώσει διέξοδο στους στοχασμούς του για τον κόσμο και τη ζωή και να εκφράσει το παράπονό του για τη θέση της αδυναμίας, στην οποία βρίσκεται εκτεθειμένος ο άνθρωπος απέναντι στο πεπρωμένο του. Μετά τα ομηρικά έπη η κοσμοθεωρία του Πάριου Αρχιλόχου έθεσε σοβαρά το ερώτημα τι είναι κόσμος και γιατί οι άνθρωποι παρασύρονται από τη ροή του κόσμου, η οποία προσδιορίζει και την αστάθεια της ευτυχίας ή δυστυχίας.

Η λυρική ποίηση του τέκνου της Πάρου ήταν εκείνη η οποία ώθησε για πρώτη φορά πνεύματα προικισμένα όπως ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος, ο Αναξιμένης, ο Ηράκλειτος, ο Αναξαγόρας, ο Λεύκιππος, ο Δημόκριτος και ο Ιπποκράτης κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα και τον 5ο π.Χ. αιώνα να θέσουν σοβαρά το ερώτημα τι είναι ο κόσμος και πως μπορεί να τον γνωρίσουμε και με τον τρόπο αυτό τέθηκαν τα θεμέλια της επιστημονικής έρευνας στις φυσικές επιστήμες και στην Ιατρική.

IV. Παρωνύμια δηλωτικά των χαρακτηριστικών του Πολύφημου και της πάθησης του που επιχωριάζουν στις Κυκλάδες

Η προσπάθειά μας για να εντοπίσουμε ότι το Σπήλαιο της Αντιπάρου ήταν το άντρον όπου έζησε ο Κύκλωπας Πολύφημος, στηρίχθηκε κυρίως στις επιβιώσεις της λαϊκής ιατρικής παράδοσης της ευρύτερης περιοχής των Κυκλάδων. Τα στοιχεία της παράδοσης που έχουν επιβιώσει μας οδήγησαν στη λύση του προβλήματος που δεν ήταν άλλη από το περίφημο Σπήλαιο της Αντιπάρου (Ωλιάρου). Τα στοιχεία που συλλέξαμε για να τεκμηριώσουμε τη «Νέα άποψη», τα παραθέτουμε αμέσως παρακάτω.

Αριστερά: Εκσεσημασμένη μορφή Ακρομεγαλίας (Μεγαλακρίας - Γιγαντισμού) του Γερμανού Bernhard Gigli, ύψους 2,49 1/2 μ. Ο Gigli, διάσημος γίγας της εποχής περιστοιχίζεται από τους γονείς του και τα αδέλφια του (Ξυλογραφία του 1770, από το Εθν. Γερμανικό Μουσείο Νυρεμβέργης). Δεξιά: Σκελετός του ονομαστού «Γίγαντα της Ιρλανδίας» («Irisch Giant»), ονόματι Ο' Brien που έπασχε από Ακρομεγαλία (Μεγαλακρία -Γιγαντισμό) [Μουσείο John Hunter, του Βασιλ. Κολλεγίου των χειρουργών, Λονδίνο]. Εχει ύψος 2,54 μ. Ο Ο' Brien πέθανε το 1783 σε ηλικία 22 ετών. Πλάϊ του είναι ο σκελετός της Σικελής πριγκίπισσας Caroline Crachami. Μετά τη γέννηση της δεν ανεπτύχθη και πέθανε σε ηλικία 9 ετών το 1824.

    

Οι Κυκλάδες με τη μακραίωνη ιστορία τους είχαν παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του Πολιτισμού της Ελλάδος. Ενα, δε, από τα πλέον ζωντανά στοιχεία της ιστορίας των Κυκλάδων είναι η γλώσσα τους με τα πλούσια διαλεκτικά και ποικίλα γλωσσικά της προτερήματα. Τα τελευταία χρόνια συλλέγουμε παρωνύμια (παρατσούκλια) δηλωτικά συγγενών και επίκτητων παθήσεων προκειμένου να χαρτογραφήσουμε την ανθρωπογεωγραφική κατανομή τους στον ελλαδικό χώρο. Η έρευνά μας αυτή αποσκοπεί να προσδώσει μια νέα ώθηση στην ιατρική, τη βιολογική και τη γενετική του πλευρά, ώστε να μπορέσουμε να αναπτύξουμε έναν νέο τομέα, ο οποίος να άπτεται της Ευγονικής στο χώρο της Ονοματολογίας, που τον ονομάζουμε «Ανθρώπινη Παθολογία και Παρωνυμιολογία».

Στην προσπάθειά μας αυτή εντοπίσαμε στα νησιά της Πάρου, της Νάξου, της Μήλου καθώς και στην Κάρπαθο της Δωδεκανήσου. Επιπλέον, δε, στις δύο μεγαλονήσους, Κρήτη και Κύπρο, ότι επιχωριάζουν παρωνύμια που μπορούμε να τα ταυτίσουμε με το κυριότερο χαρακτηριστικό του Κύκλωπα Πολύφημου, δηλαδή τον ένα οφθαλμό στο κέντρο του μετώπου του όπως: «Μονόματος», «Μονομάτης», «Μονοματιάς», «Τριομάτης», «Κύκλωπας», «Τριόματος», «Τριοματιάς». Επίσης, στις ίδιες περιοχές εντοπίσαμε ότι επιχωριάζει περισσότερο από άλλες περιοχές η νόσος Ακρομεγαλιά ή Μεγαλακρία ή Γιγαντισμός που οφείλεται σε υπερλειτουργία ή σπανιότερα σε χρωμόφοβο αδένωμα του προσθίου λοβού της υποφύσεως. Πολλά κλινικά χαρακτηριστικά της νόσου αυτής που τα παρουσίαζε και ο Κύκλωπας Πολύφημος, τα εντοπίσαμε, επίσης, σε παρωνύμια των νήσων Πάρου - Αντιπάρου, Νάξου, Μήλου όπως: «Αντρούλακας», «Ανάμιος», «Γκαμίλης», «Δένδρος», «Ζαβλαέρας», «Θεριός», «Θεόρατος», «Δράκος», «Γίγας», «Αρίδας», «Λοστάρας», «Μακρυπόδαρος», «Μακρής», «Μανναυλιάς» (σαν μαννάλι της εκκλησίας) «Μαντράχαλος», «Ψηλοκρεμανταλάς», «Πυργός» «Ψηλανάρχατος» (άχαρος - ψηλός), «Δακτύλας» (με γιγαντοδακτυλία), «Μακρυδάκτυλος», «Τριχέρης», «Αριδοπόδαρος», «Ποδάρας», «Λουμπαρδοπόδης» (γιγαντιαία άκρα), «Πατούσας» (με μεγάλα πέλματα) ή «Πατούχαρος» κ.λπ. Τα σωματικά χαρακτηριστικά του Κύκλωπα Πολύφημου, τα οποία περιγράφει ο Ομηρος, ταυτίζονται ακριβώς με τα κλινικά σημεία μιας προχωρημένης περίπτωσης της νόσου Ακρομεγαλίας από ένα καλοήθες χρωμόφοβο αδένωμα του προσθίου λοβού της υποφύσεως.

Τα χρόνια εκείνα της προϊστορικής εποχής φυσικό ήταν η περίπτωση της αρρώστιας του Πολύφημου να ήταν παραμελημένη, λόγω της ανυπαρξίας της σύγχρονης επεμβατικής Ιατρικής. Στις ημέρες μας το χρωμόφοβο αδένωμα χειρουργείται όταν ακόμη βρίσκεται στα αρχικά στάδια με εγχειρητική προσπέλαση από το ριζορίνιο, η δε χειρουργική θνησιμότητα δεν υπερβαίνει το 2% των περιπτώσεων. Το χρωμόφοβο αυτό αδένωμα σε σχέση με τους άλλους καλοήθεις όγκους της υποφύσεως έχει την τάση να επεκτείνεται πάντα και μόνο προς τα εμπρός, διαβρώνοντας το ηθμοειδές οστό του κρανίου. Ο όγκος διαπερνά το ριζορίνιο και προβάλλει στο μέσον του μετώπου ως μία κυστική εγκεφαλοκήλη, δηλαδή ένα στρογγυλό μόρφωμα που δίνει την εντύπωση «μεγάλου οφθαλμού» από τη στιλπνότητα, την υπεραιμία των μηνίγγων και το κυκλικό του όγκου που προβάλλει. 

Το μόρφωμα αυτό κατά πάσα πιθανότητα αφορούσε τον Κύκλωπα Πολύφημο, ένα γίγαντα που όπως τον περιγράφει ο Ομηρος στην Οδύσσεια ήταν «μονόφθλαμος», «άγριος», «απολίτιστος» και «ανθρωποφάγος», του οποίου ο μοναδικός «μεγάλος οφθαλμός» καταλάμβανε το κέντρο του μετώπου του. Ο Ομηρος δεν αναφέρει συγκεκριμένα ότι οι άλλοι Κύκλωπες που ζούσαν στο Σπήλαιο του Πολύφημου ή στη γύρω περιοχή είχαν ένα μόνο μάτι στο κέντρο του μετώπου τους. Αναφέρει, όμως, ότι ήταν γιγαντόσωμοι, δυνατοί, απολίτιστοι ποιμένες και τυροκόμοι που είχαν ως γενάρχη και αρχηγό τους τον Πολύφημο. Αυτοί ζούσαν απομονωμένοι με τις οικογένειές τους. Ηταν αφιλόξενοι και σκληρά εκδικητικοί προς τους ζωοκλέφτες ή τους πειρατές που άρπαζαν τα τυροκομικά τους προϊόντα, τα δέρματα των ζώων ή το μαλλί των προβάτων και τα ίδια τα ζώα τους.

Κλινικά, η πάθηση του Πολύφημου, λόγω του αδενώματος, στα πρώτα στάδια της εξελίξεως συνοδεύεται από αμφοτερόπλευρο κροταφική ημιανοψία με βαθμιαία τύφλωση πρώτα από τον ένα οφθαλμό και μετά από τον άλλο, λόγω της πιέσεως που εξασκεί ο καλοήθης αυτός και βραδέως αναπτυσσόμενος όγκος πάνω στο οπτικό χίασμα. Ο ασθενής χωρίς θεραπεία, αργά ή γρήγορα οδηγείται στην πλήρη τύφλωση. Η αυξητική ορμόνη της υποφύσεως καθιστά το σώμα του ανθρώπου, 3 - 4 φορές υψηλότερο από ένα κανονικό νάνο (γίγας - γιγαντισμός) λόγω αυξήσεως των άνω και των κάτω άκρων (= Ακρομεγαλία ή Μεγαλακρία). Το χρωμόφοβο αδένωμα που κατά πάσα πιθανότητα έπασχε ο Κύκλωπας Πολύφημος είναι συχνό στην ηλικία των 30 - 40 ετών. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις ατόμων που έφθασαν την ηλικία των 60 ετών, επειδή γενικώς η πορεία της νόσου, άνευ θεραπείας, είναι βραδεία ή μπορεί να μείνει σε ύφεση για μεγάλη χρονική περίοδο.

V. Η αληθής Κυκλωπία και η Τριοφθαλμία

Το στρογγυλό μόρφωμα που πρόβαλε στο κέντρο του μετώπου του Κύκλωπα Πολύφημου και έδινε την εντύπωση ενός «μεγάλου οφθαλμού» δεν είχε καμία σχέση με την τερατογονία του οφθαλμού και, ειδικά, με τη σπάνια συγγενή διαμαρτία της διάπλασης του οφθαλμού που λέγεται Κυκλωπία. Στην Κυκλωπία παρατηρείται στο μέσον του προσώπου ένας και μόνο δυσπλαστίκός οφθαλμός που βρίσκεται μέσα σε ένα κόγχο. Ο κατ' επίφαση ένας και μόνος οφθαλμός αν εξετασθεί μικροσκοπικά αποδεικνύεται ότι πρόκειται για τη συγχώνευση δύο οφθαλμών σε ένα. Από τη μέχρι τώρα διεθνή βιβλιογραφία κανένα νεογνό δεν έχει επιζήσει περισσότερο από ολίγες ώρες με εξαίρεση ίσως ένα ή δύο περιστατικά παγκοσμίως, που έζησαν το ανώτερο μέχρι μια εβδομάδα, επειδή συνυπάρχουν και άλλες σοβαρές συμπαρομαρτούσες βλάβες στον εγκέφαλο και στο υπόλοιπο σώμα του νεογνού, ασυμβίβαστες προς τη ζωή.

Στις τερατογονίες του οφθαλμού παρατηρείται επίσης και μια άλλη σπανιότατη διαμαρτία της διαπλάσεως, η Τριοφθαλμία. Στη συγγενή αυτή οφθαλμική ανωμαλία υπάρχουν μακροσκοπικά τρεις οφθαλμοί, από τους οποίους ο ένας βρίσκεται στο μέσον του προσώπου, όπως στη συγχώνευση των δύο σε ένα, της αληθούς κυκλωπίας, ενώ οι άλλοι δύο οφθαλμοί που βρίσκονται στα πλάγια εκατέρωθεν του προσώπου είναι φυσιολογικοί. Οπως η Κυκλωπία έτσι και Τριοφθαλμία είναι συγγενείς ανωμαλίες ασυμβίβαστες με τη ζωή. Επιπλέον η Τριοφθαλμία συνοδεύεται από ανεγκεφαλιά και άλλες πλέον σοβαρές διαμαρτίες της διάπλασης των ζωτικών οργάνων. Η τριοφθαλμία παρατηρείται συνήθως στα διπλά τέρατα (διπρόσωπα τέρατα) και το μισό του προσώπου, δύο μύτες, δύο στόματα και όπως φαίνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία κανένα νεογνό με τριοφθαλμία δεν έχει επιζήσει πέραν των ολίγων ωρών (…).

ΧΡΙΣΤΟΣ Θ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ, Δρ. παιδοχειρουργός

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΧΡ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ, ιατρός